Prawidłowe oświetlenie jest na tyle ważne, że w większości przypadków podlega dość szczegółowym regulacjom prawnym. Zbiory wymogów i wytycznych związanych z tym tematem publikowane są w formie norm obowiązujących dla różnych czynności, pomieszczeń czy typów oświetlenia. Jakie normy oświetleniowe obowiązują w Polsce i które z nich są najważniejsze? Jakie wytyczne zawierają? W jaki sposób sprawdza się ich przestrzeganie?
Normy oświetleniowe obowiązujące w Polsce
Normy oświetleniowe to dokumenty przedstawiające rozmaite wytyczne związane z wymaganym minimalnym natężeniem światła, a także jego pomiarami. Zgodnie z polskim prawem ich przestrzeganie jest konieczne przede wszystkim w miejscach pracy. Konkretne wytyczne musi też spełniać oświetlenie awaryjne montowane w wielu obiektach – przede wszystkim tych, w których nagły brak oświetlenia mógłby spowodować chaos lub niebezpieczeństwo dla przebywających wewnątrz osób. Ponadto odpowiednie normy stosuje się przy projektowaniu, kontroli czy modernizacji oświetlenia drogowego lub też oświetlenia obiektów sportowych.
Wśród najczęściej cytowanych norm można wymienić:
- PN-EN 12464-1 „Technika świetlna. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”;
- PN-EN 12464-2 „Technika świetlna. Oświetlenie miejsc pracy. Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz”; więcej artykule o pomiarach w miejscach pracy na zewnątrz
- PN-EN 1838:2013-11 „Zastosowania oświetlenia – Oświetlenie awaryjne”.
Są one wykorzystywane podczas projektowania instalacji oświetleniowych, ich modernizacji, a także pomiarów. Ponadto do istotnych norm należy zaliczyć:
- PN-90/E-01005 „Technika świetlna. Terminologia”;
- PN-EN 12665:2003 „Światło i oświetlenie – Podstawowe terminy oraz kryteria określania wymagań dotyczących oświetlenia”;
- PN-89/E-04040.00 „Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Wymagania ogólne”;
- PN-89/E-04040.01 „Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Pomiar i wyznaczanie strumienia świetlnego”;
- PN-89/E-04040.02 „Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Pomiar światłości”;
- PN-89/E-04040.03 „Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiar natężenia oświetlenia”;
- PN-89/E-04040.04 „Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiar luminancji”;
- PN-89/E-04040.05 „Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiary współczynników odbicia, przepuszczania i luminancji”.
Wyznaczają one nie tylko wytyczne co do stosowania oświetlenia w rozmaitych sytuacjach, ale również jego pomiarów. Profesjonalne pomiary oświetlenia to zaś jedyny sposób, by przekonać się, czy warunki oświetleniowe w danym miejscu są wystarczające.
Normy oświetleniowe – co z tego wynika?
Normy oświetleniowe zawierają szereg wytycznych istotnych przede wszystkim dla osób i instytucji tworzących miejsca pracy czy też zarządzających obiektami użyteczności publicznej. Wyznaczają one minimalne wartości natężenia oświetlenia dla konkretnych miejsc oraz czynności. Przykładowo, norma PN-EN 12464-1 określa następujące wymogi:
- dla ogólnej orientacji w pomieszczeniach – 10 lx,
- do rozpoznawania rysów twarzy – 20 lx,
- do wykonywania prostych czynności – 50 lx,
- do pracy w warsztacie, kuźni – 200 lx,
- do nauki w klasie szkolnej – 300 lx,
- do obsługi komputera, prac biurowych – 500 lx,
- do prac precyzyjnych, np. montażowych czy z zakresu mikromechaniki – 1000 lx,
- do pracy w magazynie – 200 lx.
Z kolei w normie PN-EN 12665 znaleźć można tabelę zawierającą wymagania oświetleniowe dotyczące wnętrz w zależności od rodzaju wykonywanej pracy oraz wyjaśnienie podstawowych terminów dotyczących oświetlenia.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz Kodeksem pracy do powyższych wytycznych muszą się stosować wszyscy pracodawcy – to element zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków do wykonywania obowiązków służbowych. Warto jednak również wziąć je pod uwagę przy projektowaniu przestrzeni, które nie podlegają specyficznym wymaganiom dotyczącym oświetlenia – np. mieszkania. Nie można bowiem zapomnieć, że właściwe natężenie światła znacząco wpływa na zdrowie i samopoczucie.
Kto i w jaki sposób sprawdza, czy normy oświetleniowe są przestrzegane?
Jak już wspomniano, jedynym sposobem na sprawdzenie zgodności parametrów oświetlenia z normami jest dokonanie profesjonalnych pomiarów. W niektórych przypadkach ich przeprowadzanie jest obowiązkowe. Wymagane przepisami prawa są m.in. pomiary oświetlenia na stanowisku pracy czy też w żłobkach i przedszkolach. Ponadto niezbędne jest okresowe (nie rzadziej niż raz do roku) sprawdzanie sprawności oświetlenia awaryjnego (wraz z pomiarami natężenia oświetlenia). Warto pamiętać, że przeprowadzenie ponownych pomiarów jest potrzebne również przy każdej zmianie aranżacji (np. stanowiska pracy), modernizacji instalacji oświetleniowej, remoncie, przebudowie obiektu, a nawet wymianie okien.
Pomiary oświetlenia powinny być przeprowadzane tylko przez uprawnione podmioty, za pomocą specjalistycznego sprzętu (luksomierza). Ich efektem jest protokół zawierający wszystkie odczyty z badania. Sam proces przeprowadzania pomiarów oświetleniowych również podlega wielu restrykcjom i wymogom wynikającym z norm wymienionych powyżej. Zawierają one wytyczne dotyczące metodyki pomiarów, sprzętu, jakim powinno się je wykonywać pomiary, a także warunków, w jakich muszą być przeprowadzane. Tylko wyniki pomiarów przeprowadzanych zgodnie z normami są istotne z prawnego punktu widzenia.
Zdjęcie: https://pixabay.com/pl/photos/lampa-%C5%9Bwiat%C5%82o-r%C4%99ka-idea-2663053/
